PORTOMARÍN

A importancia do municipio albíscase nos numerosos vestixios arqueolóxicos, que en forma de medorras e castros proliferan por todo o municipio. Exemplos de iso son o Castro de Catromaior, o Castro da Vires, o Castro de Bedro, Castrolobrixe , Castro de Vila e o Castro de Soengas.

Aos romanos débese a construción no século II da primeira ponte da vila, unía os dous barrios, que logo sería aproveitado polos peregrinos na súa peregrinaxe a santiago, convertíndose nun enclave chave no Camiño de Santiago, pois era unha dos poucas pontes que por aquel entón permitían cruza-lo Miño. Portomarín xa aparece citada como “Portumarini” no ano 792.

A orixe da vila parece estar ligado ao conde Don Gutierre e á condesa Dona Ilduara, pais de San Rosendo, bispo de Mondoñedo e fundador do mosteiro de Celanova no s. X

Durante a Idade Media debeu de acadar gran importancia, ata o punto de contar con 3 ordes de cabalería. Na marxe esquerda estaban os Cabaleiros da Orde de Santiago, nada no mosteiro de Loio, e a Orde do Templo. Na marxe dereita estaba a Orde dos monxes-cabaleiros da Orde de San Xoán de Xerusalén. O carácter guerreiro destes monxes explica o aspecto de fortaleza da Igrexa de San Xoán, coñecida como San Nicolás, ao estar situada no barrio de San Nicolás do Portomarín antigo.

No Códice Calixtino aparece Portomarín denominado coma Pons Minea (ponte do Miño), e xa entón era un fito importante do camiño xacobeo , sendo o seu maior esplendor sobre todo nos séculos X ao XII, cando Portomarín, paso obrigado do Camiño de Santiago é considerado un dos marcos mais importantes, tras pasar a cima do Cebreiro.

En 1112 a Ponte foi destruída por Dona Urraca, reina de Castilla, para frear o paso das tropas do seu marido, Alfonso o Batallador, e 8 anos máis tarde esta mesma raíña ordenaría reconstruír a ponte a un tal Pedro o Peregrino.

Posteriormente o arcebispo Pedro Arias entregou o burgo de Portomarín á recén creada Orde de Santiago. Baixo o reinado de Alfonso IX a vila pasou a depender da orde de San Xoán de Xerusalén.

No 1126 Pedro o Peregrino construíu un hospital, en cuxa fachada líase a frase “Domus Dei” . O Hospital, adicado a atención dos peregrinos foi confiado á Orde de Santiago e logo á Encomenda de San Xoán, á que tamén correspondía o burgo de Portomarín e o coidado da ponte e do Camiño de Santiago. Hospital foi derrubado en 1944.

A antiga vila estaba constituída por dous barrios, divididos polo río Miño, o de San Pedro na marxe esquerda e o de San Xoán na marxe dereita.

Portomarín o novo creouse a mediados do século XX nas terras altas do monte do Cristo na marxe dereita do río Miño. Portomarín o vello dorme baixo as augas do encoro de Belesar. A vila trasladouse ao Monte do Cristo debido á construción do pantano.

O patrimonio monumental foi trasladado pedra a pedra ata ou seu actual emprazamento. Trasladáronse as igrexas de San Nicolás , San pedro e algúns pazos do século XVI, como o do Conde da Maza do século XVI e o Pazo dos Pimentales ou de Berbeteros, do século XVII.

A igrexa de San Xoán, hoxe denominada de San Nicolás, construída nos séculos XII e XIII, é un dos monumentos románicos máis senlleiros do Camiño de Santiago, a igrexa de San Pedro, data do século X e forma parte dun conxunto integrado polo Pazo de Berbetoros e o Pazo do Marqués de Paredes.

Hoxe, o primitivo pobo está baixo as augas do encoro de Belesar cuxas obras inícianse no ano 1956. A súa cola, de máis de 40 km, somerxería para sempre esta vila, nacendo o Portomarín que hoxe contemplamos no ano 1962.